Мамлакатимизда таълим тизимини тубдан ислоҳ этиш, юртимиз ёшларини ҳар жиҳатдан соғлом ва баркамол авлод этиб тарбиялаш давлат сиёсатининг устувор йуналишларидан бирига айланди.

Ҳаракатлар стратегиясида узлуксиз таълим тизимини янада такомиллаштириш, ўқув масканларини қуриш, реконс­трукция қилиш, шу жумладан, умумий ўрта таълим сифатини тубдан ошириш бўйича белгиланган вазифаларни ҳаётга жорий этиш мамлакатимизнинг барча ҳудудларида бўлаётгани каби Чироқчи туманида ҳам эътиборга молик ишлар амалга оширилмоқда.

— Соҳада амалга оширилаётган халқчил ислоҳотлар туфайли туманимиз таълим тизимида ҳам бир қанча ижобий ишлар амалга оширилмоқда, — дейди Чироқчи туман ХТБ мудири Фарҳод Жуманов. — Айни пайтда туманимизда 188 та умумий ўрта таълим мактаби, 3 та ихтисослаштирилган давлат умумтаълим мактаби, 1 та имконияти чекланган болалар учун ихтисослаштирилган муассаса, 1 та баркамол авлод болалар ижодиёти маркази мавжуд. Ушбу муассасаларда 90 минг 905 нафар ўқувчига 8 минг 142 нафар ўқитувчи таълим-тарбия бериб келмоқда.

Президентимизнинг “Ўзбекистоннинг янги тараққиёт даврида таьлим-тарбия ва илм-фан соҳаларини ревож­лантириш чора-тадбирлари туғрисида”ги фармони ҳамда “Таълим-тарбия тизимини янада такомиллаштиришга оид қўшимча чора-тадбирлар туғрисида”ги қарори ижроси юзасидан туман Халқ таълими бўлимида чора-тадбирлар режаси ишлаб чиқилган.

Фармон ва қарорда белгилаб берилган вазифалар ҳаётга жорий этилмоқда. Шу мақсадда мактаб директорлари, ўқув-тарбиявий ва маънавий-маърифий ишлар бўйича директор ўринбосарлари иштирокида “Умумтаълим мактабларида таълим-тарбия сифати ва самарадорлигини оширишда таълим муасассалари рҳбарларининг масъулиятини ошириш” мавзусида ўқув-­амалий семинарлар ташкил этилди. Унда ҳар бир мактаб директорига фармон ва қарор ижроси  юзасидан “Йўл харитаси” ишлаб чиқиш, педагог ходимлар ва ўқувчилар ўртасида интерактив сўровномалар ўтказиш орқали ўқувчиларнинг касб-ҳунарга қизиқишларини аниқлаш бўйича кўрсатмалар бериб борилмоқда.

Умумий ўрта таълим мактабларида фаолият олиб бораётган педагог ходимларнинг касбий маҳорати ва фаолият самарадорлигини мунтазам ошириб бориш учун зарур шарт-шароитларни яратиб, уларнинг малака ошириш тизимини “Ҳаёт давомида ўқиш” тамойили асосида амалга ошириш белгилаб олинди.

Умуман, Чироқчида таълим тубдан яхшиланмоқда. Зеро, келажак авалод билимли бўлса, нафақат туман, балки юрт равнақида ҳам фаровонлик сари одимлайди.

Абдурасул ПАРДАЕВ,

“Жамият” мухбири

“Хазойину-л-маоний” куллиётида энг кўп қўлланилган жанр бу шубҳасиз ғазалдир. Маълумки, ғазал арабча “ошиқона сўз”, “ишқ изҳор қилиш” маъноларини билдириб, а-а, б-а, с-а, д-а… тарзида қофияланувчи, 3 байтдан 19 байтгача ҳажмда бўлган байтли шеър шаклидир. Ўзбек адабиётида 5-10 байтгача (баъзан 21 байтгача) ғазаллар кўп учрайди. Навоий ғазаллари эса асосан 7 байтдан 13 байтгача ҳажмда бўлиб, бу ҳақда шоирнинг ўзи “Бадойеъул васат” девонига киритилган қитъасида маълумот беради. Ғазалнинг биринчи байти матлаъ, охирги байти эса мақтаъ деб аталади ва мақтаъда шоир тахаллуси қўлланилади. Агар иккинчи байт ҳам ғазал сингари қофияланса, бу байт “ҳусни матлаъ” ёки “зеби матлаъ” деб аталади.

Ғазалнинг дастлабки намуналари 8-9 асрларда араб адабиётида пайдо бўлган, форс-тожик адабиётида илк ғазал ёзган шоир сифатида Рўдакий тилга олинади. Ўзбек адабиётида эса дастлабки ғазал Рабғузийнинг “Қисаси Рабғузий” асарида (14 аср) учрайди. Ғазалнинг достонлар таркибида учраши илк бор Хоразмийнинг “Муҳаббатнома”сидан (1353-54) бошланади.

Алишер Навоий ўзининг қитъаларидан бирида ғазалдаги устозлари сифатида форс-тожик шоирлари Хусрав Деҳлавий, Абдураҳмон Жомий ва Ҳофиз Шерозийни санаб ўтади.

“Хазойинул маоний” куллиётига ғазалдан кейин тартиб бўйича мустазод жанри киритилган. Мустазод арабча “орттирилган”, “зиёда қилинган” маъноларини билдириб, ҳар мисраси 1,5 қатордан иборат шеър шаклидир. Навоий “Мезон ул авзон” асарида бу жанрни “қўшиқ” деб атайди.

Дин офати бир муғбачаи маҳлиқодур,

майхораву бебок

Ким ишқидин онинг ватаним дайр фанодур

сармасту яқом чок.

Ҳам туррасининг дуду вараъ белига зуннор

мен кофири ишқи

Ҳам юзи маъжус ўти киби шуълафизодур,

мен ўртанибон пок.

Вазни: Ҳазажи мусаммани ахраби макфуфи мустазод.

Куллиётдаги учинчи жанр мухаммас бўлиб, уларнинг сони 10 та. Мухаммас арабча “бешлик” маъносини билдириб, ҳар банди 5 мисрадан иборат шеър ҳисобланади ва а-а-а-а-а, б-б-б-б-а, с-с-с-с-а тарзида қофияланади. Мухаммас мусаммат (бандли шеър)нинг бир тури бўлиб, яратилиш хусусиятига кўра икки хил бўлади: 1) табъи худ (мустақил); 2) тахмис (ғазални бешлантириш асосида яратилган).

“Хазойинул маоний”да 10 та мухаммасдан 3 таси “маликул калом” Лутфийга, 4 таси ўзининг машҳур ғазалларига тахмис бўлиб, қолганлари табъи худ мухаммаслардир.

“Хазойинул маоний”га мусаддас (“олтилик”) жанри ҳам киритилган бўлиб, уларнинг сони 5 та. Мусаддас ҳам мухаммас сингари икки турга бўлинади:1) табъи худ (мустақил); 2) тасдис (ғазални олтилантириш асосида яратилган).

Куллиётдаги 5 та мусаддасдан 2 таси Лутфийга, биттаси Ҳусайнийга тасдис бўлса, иккитаси шоирнинг ўз табъидан яратилган мусаддаслардир.

Навбатдаги жанр мусамман деб аталиб, “саккизлик” маъносини билдиради. Навоийгача туркий шеъриятда мусамман учрамайди. Куллиётда битта мусамман бўлиб, у “Фавойидул кибар” девонига киритилган.

“Хазойину-л-маоний”да таржиъбанд жанри ҳам алоҳида ўрин тутади. Маълумки, таржиъбанд арабча “такрорлаб боғламоқ” маъносини билдиради. Адабий истилоҳ сифатида бир неча банддан иборат бўлиб, ғазал сингари қофияланадиган, биринчи банднинг мақтаъси қолган бандларнинг сўнгида ҳам такрорланадиган шеър турини англатади. “Хазойинул наоний”да 4 та таржиъбанд бўлиб, ҳар бир девонга биттадан жойлаштирилган. Барчаси тасаввуфуй-фалсафий мавзуда.

“Хазойину-л-маоний”да битта таркиббанд ҳам мавжуд. Таркиббанд “бириктириб боғламоқ” маъносини билдириб, қофияланиш тизими ва ҳажмига кўра таржиъбандга яқин туради. Фақат ундан фарқли ўлароқ, таркиббандда ҳар банднинг мақтаъси ўзаро қофияланувчи ва бир-бирини такрорламайдиган мустақил байтлардан иборат бўлади. Навоийнинг таркиббанди марсия йўналишида бўлиб, устози ва дўсти Саййид Ҳасан Ардашер хотирасига бағишланган.

“Хазойину-л-маоний”дан ўрин олган битта маснавий ҳам Саййид Ҳасан Ардашер номи билан боғлиқ. Маълумки, маснавий арабча “иккилик” маъносини билдириб, ҳар банди икки мисрадан таркиб топувчи ва ўзаро қофияланувчи шеър туридир. Навоийнинг ўзи бу жанрни “васеъ” – кенг майдон деб атайди. Кулллиётдаги маснавий “Ғаройибу-с-сиғар” девонидан ўрин олган бўлиб, шеърий мактуб тарзида ёзилган. Маснавийда дастлаб Аллоҳга ҳамд, Пайғамбарга наът айтилгач, Саййид Ҳасан Ардашер шахсига таъриф-у таҳсинлар айтилади. Унда шунингдек, сўз таърифи, шеър ва шоирлик, бадиий ижод билан боғлиқ масалалар ҳам қаламга олинган.

“Хазойину-л-маоний” куллиётидаги навбатдаги жанр қасидадир. Қасида арабча “мақсад”, “ният” маъноларини билдириб, бирор тарихий шахс ёки воқеага бағишлаб ёзиладиган катта ҳажмли шеър тури ҳисобланади. Қасидалар ҳажман 12 байтдан бир неча юз байтгача бўлиши мумкин.

Қасида ғазал сингари а-а, б-а, с-а, д-а … тарзида қофияланади. Айрим ҳолларда маснавий сингари қофияланиши ҳам мумкин. Қасида тузилишига кўра 2 хил бўлади:

1. 1. Тўлиқ – бунда қасида 4 қисмдан таркиб топади:

а)насиб – кириш (табиат тасвири)

б)гуризгоҳ - насиб билан мадҳни боғловчи, 4-5 байтдан ташкил топувчи қисм

с)мадҳ - асосий қисм

д) қасд – ният

2. 2. Чала (мужаррад) – бунда фақат мадҳ келтирилади.

Қасидалар мавзусига кўра васф, мадҳ, ҳажв, фалсафий, марсия, муножот қасидаларга бўлинади. Туркий адабиётдаги илк қасида “Девону луғотит турк”да “қўнуғ” шаклида учрайди. Навоийнинг мазкур куллиётга кирган қасидаси “Ҳилолия” бўлиб, мавзусига кўра мадҳ қасида ҳисобланади. Қасида ҳажман 91 байтдан иборат.

“Хазойину-л-маоний” куллиётида қитъа жанри ҳам етакчи ўринни эгаллайди. Қитъа (ар. “парча”, “бўлак”, “қисм”) - 2 байтдан бир неча байтгача бўлган, фақат жуфт мисралари қофияланадиган (а-а , б-б, с-с …) байтли шеър шакли ҳисобланади. Қитъа “матлаъсиз ғазал” деб ҳам аталади. Туркий адабиётдаги илк қитъани Хоразмийнинг “Муҳаббатнома” асарида учратиш мумкин. “Хазойину-л-маоний”да 210 та қитъа мавжуд.

Чун ғараз сўздин эрур маъни анга [б]

Ноқил ўлса хоҳ хотин, хоҳ эр [а]

Сўзчи ҳолин боқма, боқ сўз ҳолина [с]

Кўрма ким дер они кўргилким не дер [а]

Хазойину-л-маоний”да рубоий жанрининг ҳам ўзига хос ўрни бор. Рубоий (ар. “тўртлик”) икки байтдан иборат мустақил шеър бўлиб, “ду байтий” деб ҳам аталади.

Рубоийнинг 2 хил тури бор: рубоийи хосса (қофийланиши: а-а, б-а) ва таронайи рубоий (қофийланиши: а-а, б-а). “Хазойин ул-маоний”даги 133 та рубоийдан 116 таси таронайи рубоий ҳисобланади.

Жонимдаги “жим” икки долингға фидо,

Андин сўнг “алиф” тоза ниҳолингға фидо,

“Нун” дағи анбарин ҳилолингға фидо,

Қолған ики нуқта ики холингға фидо.

Рубоий ўзига хос махсус вазнда ёзилади. Бу ҳазаж баҳрининг ахраб ва ахрам шажарасидир. Рубоийнинг туркий адабиётда илк бор қўлланилиши Ҳофиз Хоразмий номи билан боғлиқ.

Муаммо (ар. “кўр қилинган”, “беркитилган”) — бир, баъзан эса икки байтдан иборат мустақил шеър. Қофияланиши: а-а ёки а-б (фардга ўхшаб). Муаммода бирор исм ёки нарса-буюм номи беркитилади. Бунда араб ёзувидаги ҳарфларни турлича ўзгартириш билан яширинган сўзлар топилади. Муаммода 2 хил маъно бўлади:

1) ташқи (чалғитувчи)

2) ички (асосий маъно)

Масалан: Бу гулшан ичраки йўқдур бақо гулига сабот

Ажаб саодат эрур чиқса яхшилик била от

Муаммо жанри Навоийдан бошланган. Унинг бу жанр назариясига бағишланган форс тожик тилида ёзилган бўлиб, “Муфрадот” (“Рисолаи муаммо”) деб аталади. Навоийнинг “Хазойин ул-маоний”сида 52 та муаммо мавжуд.

Қасди жонимға чу мужгонинг икки саф тузди,

Бири қош ёси, бири ғамзанг ўқин кўргузди. (Сафи ва Сафо )

Қилур эсанг манга сомон аё рафиқ ҳавас,

Анинг аёғиға еткур менинг бошимни -ю бас. (Салмон)

Туюқ (турк. “ҳис қилмоқ”, “туймоқ”)—тўрт мисрадан иборат мустақил шеър. Қофияланиши рубоий каби, фақат туюқда қофиянинг ўрнида тажнис (омоним сўзлар) қўлланилади. Биринчи туюқ Лутфий девонида учрайди, лекин Н.Маллаевнинг ёзишича, туркий адабиётда илк туюқнинг бошланиши Бурхониддин Сивосий номи билан боғлиқ. Туюқ махсус вазнда ёзилади. Бу рамал баҳрининг Рамали мусаддаси маҳзуф вазнидир.

“Хазойину-л-маоний”ни якунловчи жанр фард бўлиб, (ар. “якка”, “ёлғиз”) — бир байтдангина иборат мустақил шеър ҳисобаланади. Қофияланиши: а-а ёки а-б тарзида. Ўзбек адабиётида биринчи фард Хоразмийнинг “Муҳаббатнома” асарида учрайди.Навоийнинг “Хазойину-л-маоний”сида 86 та фард мавжуд.

Киши айбинг деса дам урмағилким, ул эрур кўзгу,

Чу кўзгу тийра бўлди, ўзга айбинг зоҳир айларму?

Мурувват барча бермакдур, йемак йўқ,

Футувват барча қилмакдур, демак йўқ.

 

Муроджон РАҲМАТОВ,

ЎзЖОКУ талабаси    

 

Адабиётлар:

1.Воҳидов Р. “Мажолис ун-нафоис” таржималари. Т.: “Фан”, 1984.

2. 2. Алишер Навоий. Асарлар. 13-16. Т.: “Фан”, 1997-2000.
3. 3. Воҳидов Р. Навоийнинг икки дурдонаси. Т.: “Фан”, 1992.
4. 4. Валихўжаев Б. Мумтоз сиймолар. Т.: 2002.

5.Воҳидов Р. Эшонқулов Ҳ. Ўzбек мумтоz адабиёти тарихи. – Т.: ЎzЮ Адабиёт жамғармаси нашриёти, 2006.

Алишер Навоий Гадоий ижодига юқори баҳо бериб, туркгўй адиблар орасида алоҳида ҳурмат ва эътиборга сазоворлигини уқтиради. “Мавлоно Гадоий туркийгўйдир, балки машоҳирдиндур. Бобур Мирзо замонида шеъри шуҳрат тутти, бир наъви айтур ва унинг машҳур матлаларидан бири будурким:

Оҳким, девона кўнглум мубтало бўлди яна,

Бу кўнгулнинг илгидан жонга бало бўлди яна.

Гадоийнинг асл исми ҳозирча маълум эмас. Бу адиб ҳақидаги тарихий-адабий маълумотлар ҳам оз. Алишер Навоийнинг “Мажолис ун-нафоис” ҳамда “Маҳбуб ул-қулуб” асарларида Гадоий ҳақида айрим қайдлар учрайди.

Фахри Ҳиротийнинг “Радойиф ул-ашъор” номли тазкирасида унинг форс-тожик тилида яратилган газали мавжуд . Демак, у икки тилда ижод қилган – зуллисонайн шоирдир. Бу билан у “Муҳаббатнома” муаллифи Хоразмий анъаналарини давом эттиргандир.

— Мавлонанинг ёши тўқсондин ўтирбдур, — дейди Алишер Навоий. —  Бу матлаъ анингдурким:

Дилрабо, сенсиз тириклик бир балойи жон эмиш,

Ким анинг дарди қошида юз ўлум ҳайрон эмиш”.

Ушбу парчадаги икки нуқта алоҳида эътиборга молик:

1) Гадоийнинг яшаган даври ҳақидаги маълумот. Демак, Гадоий даври Бобур Мирзо — Абулқосим Бобур замонида яшаган , ижод қилган. У 1452-1457 йилларда ҳукмронлик қилган;

2) адибнинг ёши ҳақидаги маълумот.

Маълумки, “Мажолис ун-нафоис” ҳижрий 807 (милодий 1941-1492) – йилда тузилган. Агар шу пайтда Мавлоно Гадоийнинг тўқсон ёшларда эканлигини назарса тутсак, адиб тахминан ХV аср бошларида туғилган бўлади.

Гадоий девони мавжуд. Унинг девонида ғазаллар асосий ўрин тутади. Шунингдек, унда мустаҳзод, қитъа жанрларининг намуналари мавжуд.

“Оҳким, девона кўнглум…” мисралари билан бошланувчи ғазали ишқий-фалсафий мавзуда битилган бўлиб, у "девона кўнгли"нинг яна ишқ дардига мубтало бўлганидан ёзғиришдан бошланади. Сўнгра шоир ҳар бир байтда ўзига хос бир муаммо — қалбини азоблаётган дардларини бирма-бир тўкиб солади. Бироқ шунда ҳам, у тақдирдан рози: дилини шодликка ошно этмоққа тутинади.

Дўсттин ойирди бу чархи жафогустар яна,

Ей дориғо, ҳожати душман раво бўлди яна.

Неча бўлсун, соқиё, охир ғубори хотирим ,

Тут майи софийки, ҳангоми сафо бўлди яна.

Хушдурур оё пари пайкар била гулгаштким

Бўстон-у боғи эрамтек дилкушо бўлди яна.

 

Гадоий ғазалларини мутолаа учун тақдим этамиз!

Унутма

Бути сийминбарим, бизни унутма,

Дудоқи шакарим, бизни унутма.

Фалакка етти оҳимнинг тутуни,

Аё маҳпайкарим, бизни унутма.

Чу торож айладинг жон-у кўнгилни,

Кўзи ғоратгарим, бизни унутма.

Севар жоним, бегим, хоним, умидим,

Азизим, дилбарим, бизни унутма.

Гадо қонин жафо бирла шу тўктунг,

Қароқи кофарим, бизни унутма.

Санга

Эй кўнгул, дилбар хаёли чунки ҳамдамдур санга,

Водийи ҳижрон ичинда ўзга не ғамдур санга.

Алҳақ ушбу лутфи хулқ-у ҳусни истиғно била,

Кишвари кўрк ичра султонлиғ мусалламдур санга.

Ул кўзи ўтлуқни севдунг ўз ҳадингни билмайин,

Ишқ ўти ҳар неча куйдурса, ҳануз камдур санга.

Қон ютармен рашк элиндин ҳар кеча тонгға дегин —

Ким, нечук боди сабо ҳамроз-у ҳамдамдур санга.

Айб эмастур гар паришонсен доғи ошуфтаҳол,

Эй Гадо, чун орзуйи зулфи пурхамдур санга.

 

 

Муроджон Раҳматов,

ЎзЖОКУ талабаси

Ўзбек мумтоз адабиётида ўзига хос услубга, ижодий йўлга эга бўлган шоирларимиздан бири Бобораҳим Машрабдир. У ўз ҳаётини Ўрта Осиёнинг кўп шаҳар ва қишлоқларида қаландарона яшаб ўтказди. Шоир фаолиятига кароматпеша бир авлиё, дарвеш, қаландар сифатида халқ катта ихлос ва эҳтиром билан қараган. Шунинг учун ўз замонасидан бошлаб, Машрабнинг асарлари кенг ёйилган. У ҳақда кўплаб ривоятлар  яратилган. Мажзуб Намангонийнинг “Тазкират ул-авлиё”, Исҳоқ Боғистонийнинг “Тазкираи қаландарон”, Малеҳо Самарқандийнинг “Музаккири асҳоб” каби тазкираларида Ҳакимхон Тўранинг “Мунтахаб ут-таворих”, Мирзо Олимнинг “Ансабус-салотин” асарларида ҳам шоир ҳақида айрим маълумотлар, мулоҳазалар учрайди. Машрабнинг шахс сифатидаги, ижодкор сифатидаги қиёфаси ҳақида мукаммалроқ тасаввур ҳосил қилувчи манба бу - Пирмат Сеторий томонидан тузилган “Қиссаи Машраб”дир.  У ХХ аср бошларига қадар “Девона Машраб”, “Шоҳ Машраб”, “Эшон Машраб”, “Қиссаи Машраб” каби номлар билан жуда кўп нусхаларда китобат қилинган.

Машраб ижоди, фаолияти билан XIX аср охири ХХ аср бошларида рус шарқшунос олимлари қизиқа бошладилар.

1889 йилда “Туркистон вилоятининг газетида” бир қатор мақолалар эълон қилинди.

1895 йилда Н.И.Веселовскийнинг “Восточнўе заметки” асарида ҳам Машраб ҳурфикрлилик намунаси сифатида жиддий ўрганишга лойиқ ижодкор эканлиги эътироф этилади.

1910 йилда Н.С.Ликошин шоир ҳақидаги қиссани рус тилига таржима қилади. Шарҳ, изоҳлар билан нашр эттиради.

1923 йил В.Л.Вяткин шоир ҳақида мақола эълон қилади. Унда Машрабнинг халқ орасида машҳурлиги, асарлари кенг тарқалгани таъкидланади. Шу мақолада илк бор икки Машраб масаласи кўтарилади.

Шоир ҳаёти ижоди борасида ўзбек адабиётшунос олимларимиздан Иззат Султон, В.Зоҳидов, И.Мўминов, Ғафур Ғулом, А.Ҳайитметов, А.Абдуғафуров, Э.Шодиев, В.Абдуллаев кабилар ҳам бир қанча мақолалар эълон қилишган. Уларда Машраб шахси, ижоди билан боғлиқ турли масалалар ёритиб берилган.

Машрабшунослигимизни кузатиб, узоқ йиллар сиёсий мустамлака таъсирида шоир ижоди сохта талқинларга дучор этилганининг гувоҳи бўламиз. Машраб ижодидаги илоҳий муҳаббат дунёвий муҳаббат сифатида талқин этилади. У динни рад этувчи-атеист, дея баҳоланади. Шоир шеъриятидаги жўшқин исён ҳам синфлар манфаати билан боғлаб изоҳланади.

Аммо, мустақиллигимизнинг беназир шарофати билан Бобораҳим Машраб ижоди ўзининг холис баҳосини ола бошлади. Олимларимиз унинг асарларига теранроқ назар ташламоқдалар. Жумладан, И.Ҳаққулнинг “Ҳақиқат йўл тутай десанг…”¹, Н.Комиловнинг “Камоли нури раҳматман”² мақолаларини Н.Жумахўжанинг “Миллий истиқлол мафкураси ва адабий мерос” номли докторлик диссертациясидаги Машрабга оид маълумотларни айтиш мумкин. Улар шоир дунёқараши, фалсафасини атрофлича ёритишга ҳаракат қилишган.

Машраб ҳаёти ва ижодини ўрганиш борасида матншунослик йўналишида ҳам анча ишлар амалга оширилган. Жумладан, 1958 йил биринчи бор П.Шамсиев ва А.Ҳайитметовлар томонидан Машрабнинг “Танланган асарлар”и нашр этилди. Бу 1960 йилда қайта нашр бўлди. 1963 ва 1971 йилларда А.Абдуғафуров Машраб асарларининг тўлароқ нашрини яратди. 1979 йилда В.Раҳмонов томонидан яна мукаммалроқ нашр тайёрланди. Унга ёзилган “Сўзбоши” ҳам маълумотларининг янгилиги, шоир асарларига чуқурроқ ёндашилганлиги билан катта илмий қимматга эга. Машраб асарларининг сўнгги нашри 1990 йил Самарқандлик адабиёт муаллими Жалолиддин Юсупов томонидан амалга оширилди. Китобда келтирилган “Сўнгсўз”да ушбу нашрнинг олдингиларидан тафовутлари, афзалликлари батафсил шарҳлаб берилган. Машраб ҳаёти ва ижодига оид муаммоларга бирламчи манбалар воситасида аниқликлар киритилган, Машрабнинг тахаллуслари, “Мабдаи нур”, “Кимё” асарларининг муаллифлиги, Ўрта Осиё ва бошқа Шарқ мамлакатларида Машраб тахаллуси билан ижод этган шоирлар борасида янги хулосалар баён қилинган, равшанликлар киритилган.

Кўринганидек, Машраб ҳаёти ва ижоди хусусида анча тадқиқот ишлари амалга оширилган. Аммо, биз ҳали шоир шахсини, дунёқарашию фалсафасини, асарлари моҳиятини тўлалигича ўрганганимиз йўқ. Бу борада ҳали ечимини кутаётган муаммолар жуда кўп.

 Бобораҳим Машраб 1640 йилда Наманганда Валибобо бўзчи оиласида дунёга келган. Отадан ёш етим қолган. Шунга қарамай чуқур билим олишга ҳаракат қилади. Дастлаб ўз қишлоғидаги мулладан таҳсил олиб савод чиқаради. Унинг болалиги, таҳсил йиллари ҳақида “Қиссайи Машраб”да кўп ривоятлар келтирилган. Улардан биз унинг ёшлигидан илоҳий жазба теккан, ғайри оддий, ғайб асроридан воқиф бир инсон бўлганини кўрамиз. Жумладан, илк таҳсил кунларининг бирида устози ундан “алиф” дейишини сўрайди, “Алиф” дейди. Энди “бе” (араб алифбосидаги 2-ҳарф) денг, дейдилар. Шунда шоҳ Машраб устозларидан “алиф” ва “бе”нинг маъносини тушунтириб беришни сўрайдилар. Шунда домла бироз аччиғланади. Буни кўрган Машраб айтдилар: “Эй домла. “алиф”ни маъносини сиз айтмасангиз ман айтарман”. Устозлари айдилар: Эй ўғлум, “алиф”ни маъниси  нимадур?” Шоҳ Машраб айдилар: “Домла, “алиф”ни маъниси бирдур. Ул сабабдин “Бе” демасман. Мундин ўтмак хатодур”. Буни эшитган устоз шогирднинг қувваи афкоридан ҳайратда қоладилар. Чунки шундай ёшда олам ва одамнинг моҳиятини бунчалик теран англаш ғайри одатий ҳол эди. Бу ривоят бизни Машраб дунёқарашининг энг муҳим асрори билан ошно этади. Унинг бундай ўткир зеҳнини кўрган ота-онаси замонасининг энг улуғ шайхларидан бўлган Мулла бозор Охунд қўлига таҳсил учун топширадилар. Машраб у ерда диний ва тасаввуфий фалсафани ўрганади. Мансур Ҳаллож, Фаридиддин Аттор, Насимий, Иброҳим Адҳам дунёқараши билан танишади. Ҳофиз, Лутфий, Навоий шеъриятининг файзосор наволаридан баҳраманд бўлади. Уларнинг кўплаб асарларини ёд олади. Улардан илҳомланиб, ўз туйғуларини, руҳиятининг ранг-баранг манзараларини ифодалаб ўзига хос асарлар ярата бошлайди.

Машраб Наманганда ҳар томонлама пухта билим олгандан кейин, ундаги ғайритабиий лаёқатни кўрган устози уни Қашқарга Офоқ Хожа ҳузурига билимини янада чуқурлаштириш мақсадида юборади.

Машраб Офоқ Хожа даргоҳида 1665 йилдан бошлаб 7 йил хизмат қилади. Шу йилларда у тариқат босқичларини, амалиётини босиб ўтади. Тасаввуф таълимоти ғояларини шеъриятига олиб киради.

1673 йилда Машрабнинг онаси вафот этади. У шундан кейинги ҳаётини қаландарлик билан ўтказади. Кўп вилоят ва шаҳарларга боради. Ҳамма жойда халқ уни улуғ авлиё, сўфий шоир сифатида қабул қилади. У қаерга бормасин, замондошларига оламнинг ва ҳаётнинг моҳиятини тушун-тиришга хизмат қилади. Тўғри йўлдан адашган, нафсига мағлуб кимсаларни ҳушёрликка, уйғоқликка даъват этади. Инсониятни мудроқликдан, маънавий сўқирликдан огоҳлантиради.

Қиссадаги айрим ривоятлар инсоният табиатидаги уни таназзулга етакловчи қусурлар, хислатлардан огоҳланти-ради. Жумладан, манманлик, такаббурлик кишини назардан қолдиради, Оллоҳдан узоқлаштиради. Бунга Машрабнинг муносабати қисқагина ривоятда ёрқин ифодалаб берилади. Машраб Бухоройи Шарифда бир қаландардан отини сўрайди. “Мани отим Понсадмандур. Шоҳ Машраб айдилар: Шайтон бир маротаба манлик қилиб бўйниға тавқи лаънат тушти, сан беш юз манни  (Понсад-форс-тожикчада беш юз демакдир.-И.А.) кўтариб юрурсан. Муносиб шулки сандин қочмоқ керак”2¹

Машраб инсониятни мол-дунё, нафс, ҳирсу ҳаво тўғри йўлдан оздиришини жуда теран англаган. Ўзи билган моҳиятни замондошларига уқтиришни фарз деб билган. Қуйидаги ривоят Машрабнинг дунёга, бойликка муносабати ҳақида хулоса чиқаришимизга асос беради. Бухорода Машраб бир ғариб бечорани чақириб айтдилар: “Агар белимдаги фўта тушиб қолса, санинг бахтингдур, агар қўлум бирла берсам дунё айтурки, мани Машраб қўли бирла тутти, аммо ерга тушса, сан ердин олғил, миннатдор бўлсун ер”.1²

Машраб бир неча чақирим миниб йўл босган отини оёғини чопишни буюради. Муридлари сабабини сўрашганда,-”То ўрдадин регистони Бухороға келгунча ушбу отни миниб, Оллоҳи таолодин ғофил бўлдум. Яна ҳар бандайи мўъмин бу отни устиға миниб, худойи таолодин ғофил бўлмасун, шу сабабдин ўлдурунглар, дедим”,-деб жавоб берадилар. Бу билан Машраб қандай мансаб мартабада бўлсада, инсоннинг “оёғи ердан узилмасин”, кўнгли Оллоҳдан узоқлашмасин деган фикрни илгари сурмоқда.

“Қиссайи Машраб”да шоирнинг илоҳий ишқ куйчиси эканлиги, бу ишқ оташининг меъёру ҳадиси борасида ҳам бир қанча ривоятлар келтирилади. Шулардан бирида ҳикоя қилинишича, Машраб Ёркентга борганда, чилим сўраб чекади. Нафас тортиб тутун чиқарганда, бутун олам қоронғу бўлди. Аммо, чилимнинг сархонасини олиб ерга қоққанларида халқ бир дона ҳам банг куймаганлигининг гувоҳи бўлади. Бу албатта, бир томондан Машрабнинг кароматпешалигини кўрсатса, иккинчидан, шоир ишқи шарорасининг ўткирлигини намойиш этади. Бир ўринда Машраб намоз ўқиб, “ҳу” деб нафас чиқарганларида куйган кабобнинг иси келарди, дейилади2¹.

Кўриниб турибдики, “Қиссаи Машраб” ривоят тарзида яратилган бўлса ҳам, бизга шоирнинг дунёқараши, шахсияти, асарларининг мазмун-моҳиятини англашимизда асосий манба вазифасини ўтайди. Ундаги ривоятлардан мантиқий хулосалар чиқаришимиз мумкин. Шоир асарлари билан қиссадаги фикрларни муқояса этиб, айрим муаммоларга ойдинлик киритишимиз мумкин.

Машраб 1711 йилда Балх ҳокими Маҳмуд Қатағон томонидан дорга остирилади.

Бобораҳим Машрабнинг бизгача шеърларидан ташқари “Мабдаи нур” ва “Кимё” асарлари ҳам етиб келган. Адабиётшунослигимизда бу икки асар муаллифи борасида узоқ йиллар баҳс -мунозара олиб борилди. Айрим олимларимиз уларни Бобораҳим Машрабга нисбат беришса, айримлар улар Машраби Соний тахаллуси билан ижод этган Мулло Рўзибой Охунднинг асаридир, дейишган. Аммо, сўнгги йилларда бу мунозарага бироз ойдинлик киритилди. Бу асарлар тузилиши, мазмуни ва ғоявий йўналишига кўра, тили, бадиий воситаларининг ишлатилишига кўра ва Шарқшунослик институти қўлёзмалар фондида сақланаётган айрим қўлёзмалардаги маълумотларга кўра Бобораҳим Машрабникидир, деган хулосага келинди. 1997 йилда “Мабдаи нур” асари ҳозирги ёзувимизда нашр ҳам этилди.

Бобораҳим Машрабнинг лирикаси махсус девон тарзида тартиб берилмаган. Унинг мероси бизга “Қиссаи Машраб”ларнинг кўплаб нусхалари орқали етиб келган. У Риндий, Умам, Маҳдий, Зинда ва Машраб тахаллуслари билан шеърлар ёзган.

Машраб тахаллусининг маънолари ҳар  хил изоҳланиб келинган. Шулардан иккитаси ҳақиқатга яқин келади. Улар бир-бирининг мазмунини тўлдириш учун ҳам хизмат  қилади.

Машраб-маслак, маслакдош деган маъноларни ифодалайди. “Қиссаи Машраб”да ҳам  шунга яқин изоҳланади: “Ҳар киши манга  рафиқ бўлса, ман анга рафоқат қилурман. Ҳар қозонга тушсам қайнайдурман, анинг учун отим Машраб қўйдум” (32-б.) Демак, Кимки, манга дўст бўлса, ман ҳам унга дўстдирман. Бу ерда ҳам ғоявий йўлнинг бирлиги, маслакдошлик ҳақида фикр билдириляпти.

Тахаллусни яна “Илоҳий шаробдан насибали” деган маънода ҳам шарҳлаш мумкин, илоҳий ишқ билан ошно юрак, албатта, инсонларни эзгулик сари етаклайди. Уларнинг тўғри йўл топишида раҳбар-раҳнамолик қилади.

Бобораҳим Машраб асарларини икки-ўзбек ва форс-тожик тилида яратган.

Шоир асарлари ҳақида узоқ йиллар баҳс-мунозарали фикрлар баён этиб келинди. Аммо, сўнгги йилларда унинг шеърлари моҳиятини сиёсатдан келиб чиқиб эмас, балки объектив англай бошлаяпмиз. Чунки Машрабнинг ижодкор сифатидаги асл қиёфаси шеъриятидадир.

У сўфий шоирдир. Унинг шеърияти асосида тасаввуфий ғоялар талқини туради.

Хўш, тасаввуфнинг ўзи нима? Тасаввуф-бу  инсон ўзини таниш орқали Aллоҳни таниш ва севиш илмидир. У “Инсоннинг ички олами, яъни ботинини тадқиқ этувчи илмдир”.¹ Инсон умри тадрижи икки қарама-қарши қутб-эзгулик ва ёвузликнинг курашидан иборат. Тасаввуф таълимотининг моҳияти  одамзотга ўз вужудида мавжуд нафсоний интилишларни фош этиш, уларни енгиш йўлларини кўрсатиш, руҳидаги илоҳий  фазилатларни уйғотиш, тараққий топтиришдан иборатдир. Чунки инсоннинг  яшашдан бош мақсади илоҳийлашиш, асл моҳиятга етишдир. Бунинг йўли эса битта. Ўзини енгиш, ўзидан ўтиш ва ўзига етишдир. Бу борада “Насойимул-муҳаббат”да  келтирилган Боязид Бистомийнинг хулосаси ибратлидир: “...Боязид дедики, Aллоҳ таолони туш кўрдум, сўрдумки, бор худоё, йўл санга  не навъдур? Дедиким, ўзунгдин ўттунг, еттинг”.2¹²

Машраб шеъриятидаги асосий ғоялардан бири ҳам ана шу -инсонни ўзига танитишдан иборатдир. У кўп юртлар кезиб, кишиларнинг яшаш тарзи, табиатини кузатиб, барча фожеаларига, изтиробларига сабаб уларнинг нафси деган хулосага келди. Ва ибрат сифатида, ўзи англаган дунё моҳияти  борасидаги тасаввурларидан замондошларини огоҳ этиш мақсадида қаландарлик йўлини танлайди.

Бобораҳим Машраб ҳам доно  ижодкорлардан. Аммо, унинг донолиги, дунёни англаши ўзига хос. Шеъриятидаги лирик қаҳрамоннинг руҳи баланд. Олам ва одам моҳияти, муносабати ҳақида гапирганда, ишонч билан қатъий хулосалар чиқаради. У ҳам дунёнинг хатолардан, армонлардан, ёлғонлардан иборатлигини билади. Аммо, бу шоир лирик қаҳрамонини тушкунликка туширмайди. Чунки, у ана шу хатолар заминида ишонса ва суянса бўладиган биргина ҳақиқат борлигини ҳам англайди. Бу-Оллоҳ:

                                Бир худодин ўзгаси барча ғалатдур, Машрабо,

Гул агар бўлса қўлумда, ул тиконни на қилай?!

Демак, Худога ишониш, унга муҳаббатда бўлиш инсонни хатолардан асрайди. Ҳаётига гўзал мазмун бахш этади. Мукаммал ахлоқли, ҳалол, пок бўлишга бошлайди.

Мудом мискин эрурман чун ғуломинг Машрабинг дурман,

Мени бечора бу дунё билан уқбоға¹ сиғмамдур.

Юқорида таъкидлаганимиздек, Машраб шеъриятининг асосий мақсади-инсонларни мудроқликдан уйғотиш. Бир-бирига муҳаббат билан боқиш, бир-бирини англаш ва бу орқали Оллоҳни англашга йўналтиришдир.

         Шоир ҳар бир кўнгилни сирли бир олам деб тушунади. Замондошларини уни севишга чақиради. Бирор дилни оғритишни, унга озор беришни юзлаб Каъбани вайрон этишга тенглаштиради:

          Тавофи олами дил қил жаҳонда ҳар башардин сен,

       Агар бир дилни сен бузсанг, юзар Каъба бузулмазму,

         Кўнгилни англаш ва уни поклаб бориш инсонни Оллоҳга яқинлаштирувчи воситадир. Чунки, ғуборлардан тозаланган қамиш-найдан руҳбахш наво таралганидек, покиза кўнгилда ҳам илоҳий ишқ, ҳаётга муҳаббат, гўзалликка ошуфталик муждалари уна бошлайди.

Машраб шеъриятида биз ана шу илоҳий ишқ талқинини кузатамиз. Аммо, узоқ йиллар илоҳий ишқ моҳиятини инкишоф этувчи асарлари тор маънода, яъни мажозий ишқ тасвири сифатида баҳоланиб келинди. Шоир ижодидаги “динга қарши мотивлар” ҳам бир ёқлама талқин натижасидир.

Машраб ижодидаги ишқ талқини ўзига хос. У Иброҳим Адҳам, Мансур Ҳаллож, Атторни ўзига ғойибона пир деб билади. Уларнинг йўлидан боради. Мансур Ҳаллож каби ўтли ишқ оташида ёниб яшайди. Бу Оллоҳга бўлган муҳаббат.  У ҳаётнинг, тирикликнинг мазмунини шунда кўради. Унинг асосий мақсади Оллоҳни севиш ва у билан бирлашиш. Чунки у инсонни ғуборлардан, вужудий, нафсоний қафаслардан фақат шу ишққина озод этишига ишонади. Шоир тасаввурича, бундай муҳаббатга ошно бўлмаган кўнгул ҳақиқий гўзалликни ҳис қилолмайди. Борар манзиллари тораяди. Кўрар кўзлари хиралашади. Қуйидаги байтлар ҳам шоирнинг худди шундай нуқтаи назари натижаси сифатида майдонга келган дейишимиз мумкин. Унинг тасаввурича, Оллоҳ ёдисиз, ишқисиз  Маккага бориш бесамар, Каъба эски дўкон янглиғ беэътибор:

Ёрсиз ҳам бодасиз Маккага бормоқ не керак?

                      Иброҳимдан қолғон ул эски дўконни на қилай?!

                      Урайинму бошима саккиз биҳишту дўзахин,

                      Бўлмаса васли менга, икки жаҳонни на қилай?!

“Сиғмадим” радифли ғазалида шоир руҳий манзараларининг энг юксак чўққиси ифодаланган. У Тавҳид ҳолатининг баёнидир. Оллоҳ васлига етган, у билан бирлашган лирик қахрамон бир лаҳзалик фонийлик оламига, ўткинчи олам унинг руҳий кенгликларига сиғмайди. Бу сиғмасликнинг чексизликнинг сабаби “аналҳақлик”дир:

         Онқадар нурга тўлибман осмонга сиғмадим,

         Тоқи Аршу курсию лавҳу жинонга сиғмадим.

         Кимга соям тушса бир нури яқин бўлди у ҳам

         Дафтари руҳи қудсдурман, забонга сиғмадим.

Машраб илоҳий ишқ сарҳадларида зоҳидлар билан келиша олмайди. Чунки унга зоҳид жаннат илинжида юрган тамагир бўлиб туюлади. Шунинг учун ҳам у зоҳиднинг риё аралаш намозини бир коса май-Ишққа алмашмайди:

         Зоҳид, манга бир шишада май, сенга намозинг,

         Минг тақвини бир косаи майга сота қолдим.

Умуман, зоҳидликни рад этиш мумтоз адабиётимизда анъана. Бунинг моҳиятини улуғ Озар шоири Насимийнинг қуйидаги байти янада ойдинлаштиради, деб ўйлаймиз:

         Зоҳидин бир бармағин кессен дўнуб Ҳақдан гачар,

         Кўр, бу Мискин ашиги, сарпа сўярлар ағламаз!

Машраб тасаввуф ғояларини тарғиб қилувчи етук мутафаккир, мутасаввуф шоир бўлиши билан бирга, оддий инсоний кечинмалар куйчиси сифатида ҳам намоён бўлади. Унинг асарларида Ватан соғинчи, она олдида қарздорлик туйғусидан изтиробланиш каби кечинмаларнинг самимий ифодасини кўрамиз.

Машраб асарлари бадиияти ҳам ўзига хос. Унинг ғазаллари кутилмаган халқона ифодалар билан сайқалланади. Тимсоллар тизимининг ҳам ўз силсиласи мавжуд.

         Шоирнинг қуйидаги байтини ўқиб, юрагингда ҳижроннинг заъфар рангини ҳис эта бошлайсан, киши:

Сариғ садбарг ширин сўзлук юзингни кунда бир кўрсам,

Юзунгдин юз ўгурмасман агар юз минг бало кўрсам.

Халқ орасида сариқ гул ҳижрон-айрилиқ тимсоли дейишади. Демак, бу байтда “сариқ садбарг”-атиргул ҳақида гапирилиши тасодифий эмас.

         Бу каби янгича қиёсу ташбиҳларни , тимсоллар тизимини шоир шеъриятидан кўплаб келтириш мумкин.

Муроджон РАҲМАТОВ,

ЎзЖОКУ талабаси

АДАБИЁТЛАР:

1. Бобораҳим Машраб. Меҳрибоним қайдасан? Т.: 1990.
2. Қиссаи Машраб. Т.: 1992.
3. Ҳаққулов И. Тасаввуф ва шеърият. Т.: 1991.
4. Комилов Н. Тасаввуф. 2-китоб. Т.: 1999.
5. Жумахўжа Н. Миллий истиқлол мафкураси ва адабий мерос. Ф.ф.д. учун ёзилган диссертация автореферати. Т.: 1999.

 

1И. Ҳаққул. Тасаввуф ва шеърият. Т., 1991. 173- бет.

2  Н.Комилов. Тасаввуф. Иккинчи китоб. Т., 1999, 131-бет.

2 Қиссаи Машраб. Т., 1992 138-бет.

1Қиссаи Машраб. Т., 1992 142- бет

2 Ўша асар, 59-бет.

1 Н.Комилов.Тасаввуф,2-китоб.Т., 1999, 194-б.

2 Алишер Навоий.Асарлар,15 томлик,15-том, 79-б.

1 Укбо-охират .                                

Атоийнинг таржимайи ҳолига оид тўлиқ манба ва материаллар сақланган эмас. Айрим қисқа маълумотлар Алишер Навоий томонидан билдирилган. Жумладан, “Мажолис ун-нафоис” асарида: “Мавлоно Атоий Балхда бўлур эди. Исмоил ота фарзандларидандур, дарвешваш ва хушхулқ, мунбасит (оқ кўнгил0 киши эрди. Ўз замонида атрок (туркийлар) орасида кўп шуҳрат тутди”, —дейилган.

Атоий ўзбек адабиёти тарихида алоҳида мавқега эга бўлган шоирдир. У Лутфий, Гадоий, Саккокий сингари ижодкорлар қаторида ўзбек адабиёти, ўзбек адабий тили равнақи учун астойдил курашиб, катта маҳорат эгаси сифатида танилган эди.

Атоий ғазалларининг тили содда, равон ва енгил. “Қон бўлди кўнгил…”, “Ул санамки…”, “Кўнгил олдинг…” каби ғазалларида инсон кўнглининг нозик нуқталари, эҳтиросли кечинмалари кўпроқ акс этган.

Буларнинг ҳаммаси Атоийни ўзбек адабиётидаги ғазал жанрининг устозлари даражасига кўтарган.

Атоий Хўжа Аҳмад Яссавийнинг жияни бўлган. Атоийнинг содда, туркона ғазаллари нафис тасвирлар, дилбар оҳангларга тўлиқ, шоир ўзи айтганидек:

Гар ўқур мажлисда хонанда Атоий шеърини,

Зуҳра чанг қўпсор, қилур Шамс- у Қамар завқ -у чароҳ.  

Навоийнинг хабар беришича, Атоий Улуғбек саройи шоирлари орасида ҳам бўлган. Атоий ғазалнавис — лирик шоир. Унинг ғазалларида муҳаббат мавзуи билан бир қаторда май ҳам куйланади. Майда ҳаёт завқи, унинг барча гўзалликлари ва лаззатлари васф этилади. Май Атоийда Умар Хайём рубойилари ва Ҳофиз ғазалларидаги каби ҳаёт тимсолидир. Атоий лирикасида халқ иборалари, таъбирлар, мақол ва маталлар, эртак мавзуларига оид сўзлар кўп. Ғазалларини асосан арузнинг рамал баҳрида ёзган. Вазни енгил, мисрлари қисқа, сўзлари оддий, услуби содда ва равондир. Шунинг учун ҳам унинг ҳам шеърлари халқ қўшиқларига айланиб кетган. Атоийда тажоҳули орифона, лаф ва нашр каби тасвир восита ва усулларни ҳам яратган. Шоир ижоди бизгача тўлиқ етиб келмаган. Девонининг тахминан ХВИ асрда кўчирилган, 260 та ғазални ўз ичига олган қўлёзма нусхаси Санкт-Петурбургда сақланади.

Шоирнинг қатор шеʼрларида реал ёр, дунёвий ишқ, яʼни инсоннинг инсонга боʻлган муҳаббатини коʻриш мумкин.

Ул санамким, сув яқосинда паритек оʻлтурур,

Гʻояти нозиклигиндин сув била ютса боʻлур, –

байтида нозикниҳол қиз тасвир этилаётганига шубҳа ёʻқ. Шеʼрда маʼшуқа шу қадар нозик, шунчалар гоʻзал қиз сифатида тасвирланадики, гоʻё уни бир қошиқ сув билан ютиб юбориш мумкиндай. Атойи халқ ибораларини гʻоят яхши билади ва ундан оʻринли фойдалана олади. Гʻазалнинг матлаʼсида ҳам шу ҳол сезилиб турибди.

Атоий “Қон бўлди кўнгул…” ғазалидаги ушбу байтни:

Зулфунг черики жамол мулкин

Олди кўзунг иттифоқи бирла.

 

Ғунча севунуб тўниға сиғмас,

Ўхшатсам ўқунг башоқи бирла.    Зулфинг сочингнинг лашкари кўзинг билан иттифоқ тузиб, гўзаллик мамлакатини эгаллаб олди. Агар сенинг кипригингнинг учи билан бирга қўшиб, ғунчага ўхшатсам, ғунча қувонганидан терисига (тўнига) сиғмайди, яъни очилади дея талқин қилишимиз мумкин. Мисрада қўлланган ташбеҳ, таносуб, ташхис каби шеърий санъатлардан унумли фойдаланилган.

Жамолинг васфини қилдим чаманда,

Қизарди гул уёттин анжуманда, –

матлаʼли гʻазали – шоирнинг бадиий етук асарларидан бири. Биринчи байтда ажойиб бир манзара чизилган: лирик қаҳрамон – шоир гулзорга киради. Анвойи гуллар очилиб ётибди. Ёʻқ-ёʻқ, бу шунчаки гулзор эмас, гулларнинг анжумани – йигʻилиши, ҳар бир гул оʻзини намойиш этади, коʻз-коʻз қилади. Шоир ушбу анжуманда ёрнинг гоʻзаллигини таʼрифлаган экан. Гуллар хижолатдан, уятдан қизариб кетибди. Аслида, улар қизил эмас эди, маʼшуқага қараганда хунукроқ эканликларидан уялиб қизардилар. Шеʼрда қизаришнинг оʻз ва коʻчма маʼноларидан самарали фойдаланилган. Иккинчидан, гулга инсоний сифатлар берилади, ташхис санъатидан фойдаланиб, шахслантирилади. Чунончи, гулзорнинг анжуманга оʻхшатилиши, гулнинг уятдан қизариши каби. Бу ташхис ва ташбеҳ санʼатига хос хусусиятдир. Биринчи байт ёрнинг жамоли таʼрифига кўчган бўлса, иккинчи байт ёрнинг лаби ва огʻзи таʼрифида, кейинги байтларда тасвир оʻзгаради. Таʼриф эʼтироф ва шикоят билан алмашади. Лирик қаҳрамон дил изҳорига оʻтади, ишқ ва садоқатини билдиришга тушиб кетади:

Таманно қилгʻали лаʼлингни коʻнглум,

Киши билмас они ким, қолди қанда.

Чу жонимдин азиз жонона сенсен,

Керакмас жон манга сенсиз баданда.

Манга ул дунёда жаннат не ҳожат,

Ешигинг тупрогʻи басдур кафанда.

Шоирнинг ижоди, айниқса, ғазалчиликда алоҳида ўрин тутади. Атоий ғазаллари ўзининг сода ва равонлиги, вазнларнинг ўйноқилиги, тасвирнинг қуймалиги ва юксак бадиияти билан ажарилиб туради. Атоийнинг шеърларида халқ оғзаки ижоди намуналари юксак маҳорат билан қўллангани боис бугун ҳам севиб ўқилади. 

Муроджон РАҲМАТОВ,

ЎзЖОКУ талабаси

Бобурийлар давлатининг асосчиси - Темурийзода Заҳириддин Муҳаммад Бобурлар таваллудининг 538 йиллиги муносабати билан Ўзбекистон Миллий кутубхонасида “Бори элга яхшилиғ қилғил...” номли адабий-мусиқий кеча бўлиб ўтди.

Тадбирда сўзга чиққан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети доценти Акромбек Деҳқонов, Ўзбекистон Фанлар академиясининг адабиёт ва фольклор институти докторантлари Муяссар Иброҳимова, Элнура Қурбонова ҳамда хассос шоир Шукур Қурбоновлар Бобурнинг ҳаёти ва фаолияти, ижодидаги нафислик ва жозибадорлик ҳақида сўз юритди.

Республика хореграфияга ихтисослаштирилган мактаб-интернати ўқувчилари томонидан ижро этилган рақслар эса кўнгилларга шодлик улашди.

Бир сўз билан айтганда ҳам шоҳ ҳам шоир бўлган аждодларимизнинг хотираси ўчмаслиги, уларнинг мерос қилиб қолдирган маънавий ва маданий бойликларини авайлаб асрашимиз лозимлиги шундай тадбирлар асосида ёшларга сингдириб борилади. Бадиий кечанинг давоми ғазалхонликка уланиб кетди.

                                                                                                 

Ҳасан АБДУНАЗАРОВ

Жаҳонотин Увайсий ижоди ўзбек мумтоз адабиётида ўзига хос мавқеда туради. У XVIII асрнинг 80-йилларида  Марғилоннинг Чилдухтарон маҳалласида туғилган. Маърифатли оилада тарбия олган. Отаси икки тилда шеърлар ёзган адабиёт мухлиси эди. Онаси Чиннибиби отин эди. Акаси Охунжон Ҳофиз ҳам Жаҳонотиннинг тарбиявий камолида муносиб ҳисса қўшади.

Увайсийни Ҳожихон исмли косибга узатишади. Ҳаёти яхши бўлмай, Қуёшхон ва Муҳаммадхон исмли бир қиз, бир ўғли бўлганда бева қолади. У Нодира билан ҳамдардликда Қўқонда  саройда маълум муддат яшайди. Маъдалихон ўғлини Қашқарга сарбоз этиб юборади. Қизи вафот этади. Ёлғизланиб ва кексайиб қолган Увайсий Марғилонга қайтади. 1845 йилларда 65 ёшларида  Марғилонда вафот этади.

Увайсий ҳаёти ва ижоди ҳақидаги маълумотлар унинг асарларида, айрим тазкираларда, ҳозир Марғилонда яшаётган қариндош-уруғларининг хотираларида бизгача етиб келган. Увайсий яшаган давр адабий ҳаёти ҳақида маълумот берувчи    Фазлий  Намангонийнинг "Мажмуатуш-шоирон" тазкирасида ҳам шоира фаолиятига муносабат билдирилади. Шоира ижодини изчил илмий йўналишда ўрганиш 30-йилларда бошланган. Чўлпон "Ёрқин турмуш" журналининг 1933 йил 3-сонида  "Увайсий" мақоласини эълон қилди. Шоиранинг шеърлари "Ўзбек адабиёти хрестоматияси", "Ўзбек поэзияси антологияси" китобларида чоп этилди.

Увайсий ижодини ўрганиш 60-йилларда янги босқичга кўтарилди. Шоира асарлари алоҳида девон ҳолида нашр этилди. Бир қанча илмий тадқиқот ишлари амалга оширилди. Жумладан, Т. Жалоловнинг "Ўзбек шоиралари", А. Қаюмовнинг "Қўқон адабий муҳити", Э. Иброҳимованинг "Увайсий" рисолаларини айтиш мумкин. Сўнгги йилларда яратилган И. Хаққуловнинг "Увайсий шеърияти" рисоласи ҳам диққатга сазовор.

Увайсийнинг 15 минг мисрага яқин шеьрий асарлари мавжуд. Унинг бир девони ЎзФА Шарқшунослик институтида сақланади (инв.№1837). Унда 269 ғазал, 29 мухаммас, 55 мусаддас, 1 мураббаъ бор.  "Шаҳзода Ҳасан", “Шаҳзода Ҳусайн” ва "Воқеоти Муҳаммадалихон" достонлари киритилган. У 1857-58 йилларда  Муҳаммадшоҳ Юнусхон томонидан китобат қилинган.

1960 йилларда Андижонда шоира девонининг 3 та нусхаси топилди. Уларнинг биринчиси 404 бетдан иборат бўлиб, шоиранинг эвараси Холжонбиби - Мағзий томонидан кўчирилган. 5628 байтни жамлаган. Кўплаб жанрларда яратилган асарлар бор. Иккинчи нусха 161 бет, 2093 байтдан иборат. Учинчи нусха 228 бет, 1870-71 йилларда китобат қилинган. Иккинчи ва учинчи нусхалар таркиби 1837 рақамли қўлёзмага яқин туради. Биринчи нусхада эса, бошқа қўлёзмаларга кирмай қолган 300 дан ортиқ асар бор.

Увайсийнинг 3 та достони бор. "Шаҳзода Ҳасан",  "Шаҳзода Ҳусайн",  "Воқеоти Муҳаммадалихон".

Жаҳонотин Увайсий шеърияти Ўзбек мумтоз адабиётида ўзига хос мавқеда туради. Увайсий деярли барча жанрларда қалам тебратган. Шоира асарларининг мавзу ва ғоялар қамрови теран, бадиияти баркамол. Ижодкор сифатида дунё, олам моҳиятини  англаши, улар ҳақидаги хулосалари файласуфона.

Увайсий шеъриятининг бош мавзуси - ИШК. Шоира ижодидаги ишқнинг моҳияти жуда кенг. Мажозий ишқ, ҳақиқий ишқ, моддий эҳтиёжсизликнинг, маънавий эҳтиёжнинг улғайиш ишқи. Асарларидаги муҳаббат - яралмиш ва у орқали яратувчига, эзгуликка бўлган муҳаббатдир. У маҳбуба, ваҳдати вужуд, илоҳий бирлик ҳақидаги тушунчаларни, қарашларни изҳор этар экан, олам ташқи кўринишидан - моддий, ички моҳияти билан эса-илоҳий, деган тасаввурда туради:

Менинг маҳбубим, эй дилбар, ўшал ном ичра ёстанмиш,

Тафаккур қилмағил, мазмуни пайғом ичра ёстанмиш.

Нечукким, орзу қилмай қўлингдин журъа ичмакни,

Майи ваҳдат сенинг илгингдаги жом ичра ёстанмиш.

Ғазаб кўп қилма, пири дайр, ул юз сори термулсам,

Тажаллийи худо ул ҳусни гулфом ичра ёстанмиш.

Бу замирига тасаввуфий ғоялар сингдирилган газал. Ундаги май-илоҳий ишқ тимсоли. Майи ваҳдад-илоҳ билан бирлашиш ишқи. Жом-бу дунё, борлиқ, жаҳон рамзи. Демак, шоира илоҳий бирликка ушбу-фоний дунёни кечиб ўтиш,унинг яхши-ёмонига қаноат қилиш орқали эришиш мумкин, деб билади. У жаҳоннинг эзгуликларига, гўзалликларига муҳаббатда бўлиш Тангрига кўнгил қуйиш билан баробар.Чунки оламдаги барча мавжудот худонинг зуҳури,худонинг тажаллиси, деган фикрни илгари суради.

Ваҳдатул-вужуднинг бошланиши ва охири бўлмаганидек, Ҳақ тажаллисининг ҳам ибтидо ва интиҳоси йўқдир. Унинг зоти ҳар жойда зоҳир  ва мазҳарлари зоти билан ўхшашдир. Увайсий оламга, гўзалликка  худди ана шундай тасаввурила  муҳаббат боғлайди:

Исми аъзамнинг сифоти дилбарим номиндадур,

Билсалар асли тажалли юзи гулфоминдадур,

Мен нечук масту аласт бўлмай анинг ҳижронида,

Журъаи ваҳдоният илгиндаги жоминдадур...

Увайсий шеъриятининг ғоявий йўналишини, моҳиятини ўзи шарҳлаб берган  ўринлар бор, масалан, бир ғазалида:

Гар киши бўлса харидори, Увайсий ичра бор-

Ул матойи рамзга бозордурман ишқида,-дейди .

Ушбу мисралар орқали шоира  шеъриятининг рамзий шеърият  эканлигини таъкидлаётгандек туюлади, бизга. Бозорда ҳар бир харидор истаган нарсасини топади. Демак, Увайсий асарида бозор сўзини  бекорга қўлламаган. Ишқ асрорини англашга  иштиёқманд харидор учун  лирикасида ишқ рамзи, унинг сир-синоатлари  борасида хоҳлаган  саволига жавоб топиши мумкинлигини  таъкидлаяпти.

Албатта,  Увайсий маълум бир макон, замон ва жамиятда  яшаган.  Шунинг учун ҳам асарларида  инсоний муносабатлар, уларнинг эзгу ва дардчил  кечинмалари, шодлиги ва қайғулари  ўз ифодасини топган. У имон-эътиқодли, эзгу амаллар йўлида  жонфидо, дунёни,  инсонлар кўнглини мусаффо кўриш иштиёқида ёнган дардчан юраклар-дард эли билан ҳаммаслак, ҳамдард :

Меҳнату аламларга мубтало Увайсийман,

Қайда дард эли бўлса, ошно Увайсийман.

Дард, дардмандлик-шоира шеъриятининг бош моҳияти. Увайсийни маҳзун, кўнглини  вайрон этадиган нарса эса бу--эътиқодсизлик, лоқайдлик, риёкорлик. Уни бутун умр қийнаган оғриқ ўткинчи оламнинг лаҳзалик фароғатларига алданган, қул бўлган "дардсизлар захмидин беморлик”:

Истасам марҳам ажаб эрмаски, сендин, эй табиб,

Дардсизлар захмидин бемордурман ишқида.

Увайсий шеърияти  дунё, олам, инсонлар муносабати борасида  чуқур тафаккур мезонларидан туриб мушоҳада юргизувчи фалсафий шеъриятдир. Шоиранинг асосий фикрлари  дунё ва ишқ маърифати хусусида юзага чиқади. У қуйидаги байтда дунё нима  деган саволга  қисқа ва мукаммал жавоб бера олган:

Демишлар саййиди кавнайн, дунё сижни мўъминдир,

Агар оқил эсанг,  дунёни кўнглинг ичра зиндон тут.

Увайсийни бутун умр қийнаган, изтиробли,  оғриқли мисралар ёзишга ундаган  дард бу- маънавий  сўқирликдир. Шоира оламнинг, дунёнинг  асл моҳиятини англамаган, ўзлигини ва раббини танимаган замондошлари учун қайғурган.  Тангрига муҳаббатга даъват қалбига шавқ, руҳига қанот  бермаган  кимсалардан кўнглига озор етган. Шунинг учун шоира бундайларнинг  кескин баҳосини беради. Улар маънавияти  ҳақидаги холис ҳукмини эълон этади:

Бугун бу даҳри фонийда  кимеким, шоду хуррамдир,

Ўзин аҳволидин бу бандани  мен бехабар кўрдим.

Нидо келгай харобот аҳлидин : "Кел, бода нўш айла! "

Эшитмас ҳеч кимса, мен аларни кўру кар кўрдум.

Шоиранинг сўзлари одамларни маънавий  бедорликка, ишқ, садоқат ва инсонийликка  чорловчи сўзлардир. Шоира наздида  энг олий ҳақиқат  дунёнинг меҳмоний ҳис-туйғуларига алданмаслик. Шарқона ахлоқий  фазилатларга - камолотга эришиш.

Моддий оламни кузатиб, Оллоҳ таоло томонидан яратилган ҳар бир нарсада мўъжизага дуч келамиз. Уларнинг барчаси ўз шаклу шамойили, мутаносиб ва мукаммал меъёру ҳадисидалигидан ҳайратга тушамиз.

Табиат инсониятнинг энг яқин зарраси, узвий боғлиқ бир қисми сифатида унга ҳамиша ўзлигини эслатиб туради. Ўзлигини англаш борасида,яшашнинг , оламнинг моҳияти борасида одамзод ундан сабоқ олади. Кўп фалсафий мушоҳадаларига ундан якуний хулосалар чиқаради. Бу узвийлик ифодасини биз, айниқса, мумтоз шоирларимиз ижодларида кўрамиз.

Оллоҳ таолонинг, табиатнинг гўзал ва мўъжизавий неъматларидан бири анордир. Анор доналарининг ақиқ лаъллардек бир текисда терилганлиги, нафис пардага ўралганлиги ва бу сирли гўзалликнинг анор пўсти ортида пинҳонлиги Тангрининг мўъжизаси дейиш мумкин.

Увайсий анорни олиб унга шеър ёзар экан, кўнглидан теран мушоҳадалар ўтганини сезиш қийин эмас.

Ул на гумбаздур: эшиги туйнугидин йўқ нишон,

Неча гулгунпўш қизлар манзил айлабдур макон.

Синдуруб гумбазни, қизлар ҳолидин олсам хабар,

Юзларида парда тортиғлиқ, турарлар бағри қон.

Увайсий ижодида анор фоний дунё тилсимларини ўзида мужассамлантирган рамзий тимсол даражасига кўтарилади. Увайсий анорнинг ташқи кўринишини чеку чегарасиз нилий гумбаз бўлиб кўринувчи дунёга қиёслаяпти:

Ул на гумбаздур : эшиги туйнугидин йўқ нишон.

Тасаввуф таълимотида гулгун ранг, қизил ранг, бағриқонлик – ҳижрон, айрилиқ, Тангри васлидан йироқликни ифодаловчи рамзлардир. Қизлар, инсонлар илоҳий жамол зуҳури. Юзларидаги парда – солик ёки ошиқ билан Оллоҳ таоло васли ўртасидаги тўсиқ, яъни фоний дунё тимсоли. 

Демак, хулоса қилиб айтишимиз мумкинки, Ушбу тўртликда шу пайтгача биз талқин этиб келган зоҳирий мазмундан ташқари , теран фалсафий, ботиний ғоя ҳам мужассамлашган. Шоира анорда дунё тимсолини  тасаввур этаяпти. Анор дунёга ўхшайди. У шундай бир гумбазки, на эшиги бор, на туйнуги. Унда кўплаб инсонлар макон қурган. Уларнинг ҳолидан хабар олинса, у ердаги ҳаётнинг асл мазмуни ҳақида тафаккур қилинса, ҳақиқат аён бўлади: Илоҳий висолдан маҳрумлик. Бу йўлда моддий дунёнинг тўсиқ, парда эканлиги.

Шоира анор тузилишида илоҳий висолдан фоний дунё пардаси-ла тўсилган, ҳижрону айрилиқдан бағри қон кимсалар тақдирини кўргандек бўлади. Демак, анор тилсимотини, асрорини англаш учун қафасни, унинг пўстини синдириб чексиз кенгликка эришиш керак. Вужудий қафас, лаҳзалик оламнинг барча тўсиқларини, моддий манфаату эҳтиёжларини енгиб ўтибгина ҳақиқий озодликка, руҳий эркинликка етиш мумкин. Ана шундагина анор сирини англаганимиздек, дунё ва Мутлақият моҳиятига, ҳақиқатга етамиз.

     Увайсий  шеърларини ғоявий нуқтаи назардан   учга бўлиш мумкин:

1. 1. Ошиқона.
2. 2. Орифона.
3. 3. Автобиографик .

Увайсий лирик қаҳрамони  дадил, талабчан, матонатли, мардона табиатли. У фақат ошиқ эмас, балки, аёл-ижодкор сифатида ҳам тасаввуримизда намоён бўлади. У атрофни, инсонларни аёлларга хос теран нигоҳ билан кузатади. Руҳига тириклик, уйғоқлик бахш этувчи  оламнинг ёруғ рангларини  тез илғайди. Юракда захму жароҳатлар очувчи  ғофиллик ва жаҳолат  белгиларини кўриб кўнглидан  қон сирқиб оғринади. Инсониятни улуғликка  кўтарувчи меҳр-оқибат, муҳаббат, иззат-ҳурмат, ҳалол-покизалик, адолат, имон-эътиқод каби  эзгу фазилатларни соғиниб изтироб чекади.

Шоира асарлари орасида   унинг таржимаи ҳолини тўлғазувчи, она ва аёл сифатида  қиёфасини ёритувчи  намуналар мавжуд. "Соғиндим" радифли ғазалида  сарбозликка кетган олисдаги фарзандини  соғинган, кўнгли не ҳадику  хавотирда ўртанган, кеча-кундуз йўл қараб  интизор ёнган онаизорнинг  қалб туғёнлари  ўз ифодасини топган. Аммо, асарни ўқиганда, умидсизликка тушмайсиз. Чунки,  онанинг сўз билан таърифлаш қийин бўлган соғинчи     фарзандини асраб, эсон-омон унинг бағрига қайтаришига беихтиёр ишонасиз.

Увайсийнинг ўзлигини, ҳаётдаги оддий  аёл сифатидаги табиатини  англашимизда "Кафшим йўқолди, сандаму?"   радифли ғазалининг алоҳида ўрни бор. Бизнингча, ушбу асарда Фарғона аёлларининг шўх-шаддод, ҳазил мутойибага уста характер  тимсоли ўз ифодасини топган.  Шоира ҳикоя қилишича, Қўқондан Хўжандга     сайру томошага келишади.  Анча кўнгил чигаллари ёзилиб,  енгил тортишади.  Аммо, шу жараёнда лирик қаҳрамон  ковушини йўқотади.  Бу деталдан шоира  усталик билан ҳазил-мутойиба, аския манбаи  сифатида фойдаланади.

Ғазалнинг бошдан охиригача енгил бир кулги қўзғатувчи юмор сингдирилган. Шу усул билан шоира  кафш ўғрисини беозоргина танқид ҳам этиб ўтадики, бу унинг оқила, доно ва  маҳорат соҳибилигидан далолат беради.

Шоира асарларига  тажоҳул-ул-ориф, ҳусни таълил, ташбеҳ, тажнис, тазод, ийҳом,  тарсеъ каби бадиий санъатлардан моҳирлик билан фойдаланиш ўзига хослик ва жозиба бахш этади. Айниқса, чистон жанридаги  асарлари Увайсийнинг  маҳоратини намоён этади.

 

Муроджон РАҲМАТОВ,

ЎзЖОКУ талабаси    

 

Адабиётлар:

1.Бакир Юлдуз. Карбало фожиаси. Т.: 1993.

2.Увайсий. Кўнгил гулзори. Т.: 1983.

3.Ўзбек адабиёти тарихи. 5 жилдлик. Т.: 1978-1983.

4.Кароматов Ҳ. Қуръон ва ўзбек адабиёти. Т.: 1993.

5.Комилов Н. Тасаввуф. Т.: 1999.

6.Ҳаққулов И. Увайсий шеърияти. Т.: 1982.

Мамлакатимизда кечаётган бугунги ўзгаришлар халқимизда Янги Ўзбекистон келажагига катта умид ва ишонч билан қараш туйғуларини шакллантирмоқда. Буни биз ҳудудларда амалга оширилаётган ислоҳотлар самарасидан яққол ҳис этиб турибмиз.

Тошкент вилоятининг Оҳангарон шаҳри кундан кунга чирой очиб, ўзига хос замонавий инфратузилмага эга бўляпти. Буюк ипак йўлининг марказида жойлашган бу шаҳарчада замонавий ва кўркам тураржой бинолари, маданий-маиший шохобчаларнинг барпо этилгани киши кўнглига завқ бағишлайди.

Президентимизнинг 2019 йилда Оҳангаронга ташрифидан сўнг туман ҳудудини комп­лекс ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар дастури ишлаб чиқилган эди. Ана шу дастурга биноан қулай инфратузилмага эга бўлган бу ҳудудда маданий-маиший объектларни қайтадан қуриш, ички туризмни ривожлантириш зарурлиги белгиланган. Зотан, Оҳангаронда ички туризмни ривожлантириш муҳим ва долзарб масалалардан.

Ана шуларни ҳисобга олган ҳолда шаҳар марказидаги чорраҳада жойлашган “Наврўз” шохобчасини бутунлай янги қиёфага айлантириш, бу масканда ўзига хос мажмуа бунёд этиш вазифаси ўртага ташланди. Тадбиркор Олим Рустамовнинг саъй-­ҳаракатлари, изланишлари бесамар кетмади. Ўтган йили Ипотека банкидан 1 миллиард сўм имтиёзли кредит олишга муваффақ бўлди. Шундан сўнг мажмуада қурилиш-бунёдкорлик ишлари авж олди.

Олиб борилган саъй-ҳаракатлар яхши ниятлар ила қилинган эзгу амаллар ўз натижасини кўрсатди. Эндиликда бу маскан оддий шохобча эмас, балки, аҳолига муносиб хизмат кўрсатадиган мажмуага айланди. Мажмуанинг аввалгисидан фарқи шундаки, уч қаватли замонавий ушбу бино барча қулайликларни ўзида мужассам этадиган бўлди.  Мажмуанинг биринчи қавати умумий овқатланиш жойи бўлса, иккинчи қават тадбирлар ўтказиладиган зал, учинчи қават эса 36 ўринга мўлжалланган меҳмонхонадан иборат. Натижада, ўндан ортиқ ёшлар иш билан таъминланди.

— “Наврўз” мажмуасининг ишга туширилиши шаҳримиз аҳолиси учун яна бир қулайлик бўлди, — дейди Оҳангарон шаҳар ҳокимининг биринчи ўринбосари Анвар Турдибоев. — Президентимизнинг ички туризмни янада ривожлантириш тўғрисидаги кўрсатмаларининг амалий ифодаси бўлди десам, тўғри бўлади. Шаҳримизда бу каби мажмуаларни янада кўпайтириш ниятидамиз.

Шаҳарда қайноқ ҳаёт, яратувчанлик, бунёдкорлик руҳи кенг жой олган десак, айни ҳақиқатни айтган бўламиз. Буни эса ҳозирги ўзгариш­лар яққол ифодалаб турибди.

— Келгуси режаларимиз катта, — дейди “Наврўз” МЧЖ раҳбари Олим Рус­тамов. — Корхонамиз қошида қўшимча кўнгилочар ва дам олиш масканини ташкил этмоқчимиз. Атрофимизни хушманзара мас­канга айлантириш ниятимиз бор. Натижада корхонамизда яна 7 та янги иш ўрни яратилади.

Шуни таъкидлаш лозимки, корхонада чинакам оилавий, фидойи инсонлар меҳнат қилади. Валижон ва Ботиржон Рустамовлар, Дилбар ва Мақсуда Рустамовалар Олим аканинг суянчлари, қанотлари бўлиб туришибди. Уларнинг шижоати ҳам, шашти ҳам баланд. Демак, “Наврўз”нинг истиқболи янада порлоқ дейишимизга тўла асос бор.

Ашурали БОЙМУРОД